پرش به محتوا

عقل اول

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

عقل اول اصطلاحی است در فلسفهٔ اسلامی و نخستین چیزی که از ذات خداوند صادر شده‌است. عقل اول در اصطلاح فیلسوفان اشراقی نور اول و نور اقرب نامیده می‌شود.[۱]

فارابی

[ویرایش]

فارابی در السیاسة المدنیة، تعداد عقول را برابر تعداد افلاک آسمانی شمرده و آن‌ها را بر ملائکه تطبیق داده‌است. وی در آراء اهل المدینة الفاضلة نیز ده عقل برمی‌شمرد. در این‌کتاب می‌نویسد: «از اول [تعالی] وجود دوم [عقل اول] فیضان می‌یابد و این دوم همچنین جوهری است دربست غیر جسمانی و نه در ماده‌است.»[۲]

اولین تجلی از وجود اول، عقل اول است که قادر به تعقل در خود و خالق‌اش است. از عقل اول نیز عقل دوم فیضان می‌یابد و از وجود او آسمان اول لازم می‌آید.[۳]

عرفان اسلامی

[ویرایش]

مطابق قاعدهٔ «از واحد، جز واحد صادر نمی‌شود[۴]»، مخلوق بلاواسطهٔ این عالم «عقل اول» در اصطلاح فیلسوفان و «وجود منبسط و عام» در اصطلاح عارفان است. این وجود اول، هستی‌بخش موجودات دیگر خواهد بود. در اعتقاد عارفان و بیش‌تر فیلسوفان، صادر اول و وجود منبسط، همان روح پیامبر اسلام است. در حدیثی از پیامبر اسلام نقل شده که اولین چیزی که خداوند خلق کرد، نور من بود.[۵]

پانوشت‌ها

[ویرایش]
  1. لغتنامهٔ دهخدا، ذیل مدخل عقل
  2. معلمی: ۱۳۸۵، صص ۹۰–۹۱
  3. معلمی: ۱۳۸۵، ص ۹۱
  4. الواحد لایُصَدرُ عنه الا الواحد
  5. «اول من خلق الله نوری»، به نقل از قدردان قراملکی: ۱۳۸۱

منابع

[ویرایش]
  • حسن معلمی و دیگران (۱۳۸۵)، تاریخ فلسفهٔ اسلامی، دفتر برنامه‌ریزی و تدوین متون درسی، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
  • قدردان قراملکی، محمدحسن (۱۳۸۱)، حقیقت وحی، تجربهٔ دینی یا عرفانی؟، قبسات، شمارهٔ ۲۵، صص ۵۱–۶۵.